Historia Duszpasterstwa

Budynek, w którym dziś mieści się nasze duszpasterstwo, zawdzięczamy Krzyżowcom z Czerwoną Gwiazdą (zakonowi szpitalników) sprowadzonym przez księżną Annę, którzy wybudowali także gmach Ossolineum.
hist_da2Duszpasterstwo akademickie zaczyna swą egzystencję po II Wojnie Światowej. Pierwszym duszpasterzem jest jezuita – ojciec Stanisław Mirek. Przybył z Lwowa, jak wiele osób związanych ze środowiskiem naukowym Wrocławia. Sytuacja w powojennej Polsce nie była łatwa, zwłaszcza dla młodych ludzi podejmujących studia. Nie umknęło to uwadze o. Mirka. Zorganizował więc fundację Caritas Academica. Organizacja ta zbierała fundusze na odzież, posiłki, noclegi i wypoczynki dla ubogich studentów. Kapłan organizował zbiórki pieniędzy pod kościołami. Niestety, jeden z listów z prośbą o pozwolenie na kwestę był przyczyną zatrzymania go w 1950 roku. W 1951 oskarżono go o fałszowanie informacji na temat sytuacji polityczno-religijnej w kraju, jako dowód służył list do proboszcza parafii pod wezwaniem św. Elżbiety z prośbą o zbiórkę pieniędzy na pomoc dla ubogich studentów. Był to czas, kiedy zdeklarowanym katolikom odbierano stypendia. O. Stanisław był bity i torturowany podczas przesłuchań, otrzymał wyrok 2,5 roku pozbawienia wolności. Na wolność wyszedł 15 X 1951 roku. Duszpasterstwo jednak nadal jest kontrolowane przez Urząd Bezpieczeństwa. Studenci i kapłan rozpoznali jednak czyhającego pośród nich agenta – ten dobrowolnie odchodzi.
Stopniowo powstawały pomieszczenia na piętrze budynku D.A. dzięki staraniom ks. Stanisława Mrozka. Swoimi staraniami przyczynił się on do powstania “Zacisza Opatrzności Bożej” – czyli “Maciejówki”. W jej powstawaniu udział mieli także kardynał Karol Bolesław Kominek i biskup Wincenty Urban. Ks. Mrozek zapoczątkował ćwiczenia duchowne według nauk św. Ignacego Loyoli. Kapłan był propagatorem kultu Miłosierdzia Bożego, stworzył koła modlitewne (Apostolstwa Modlitwy i Żywego Różańca), organizował  interesujące sympozja na tematy religijno-etyczne.
hist_da1“Maciejówka” może poszczycić się zapoczątkowaniem szlachetnej tradycji Obozu Adaptacyjnego w Białym Dunajcu. Z początku biwak ten nazywał się “Dniami Studenta I Roku”. Dobrze rozreklamowany zyskał sobie trwającą aż do dziś popularność. Każdego roku organizowane były zajęcia dotyczące życia rodzinnego oraz wiary, te drugie na wzór seminarium duchownego. Studenci angażowali się w działalność charytatywną – pomoc chorym i ubogim.
hist_da3Ks. Stanisław zapoczątkowuje zwyczaj pielgrzymowania studentów do Częstochowy. Zadbał także o rozwój kulturalny – odbywały się tańce, wieczory poetyckie, spektakle teatralne, śpiewy, założono chóry. Maciejówkę odwiedzała elita naukowa i artystyczna z całej Polski. W 1983 wspomniany kapłan otrzymał nagrodę im. Brata Alberta.
Ks. Ćwierz kontynuuje tradycje Ignacjańskie. Prowadzi je nie tylko przez okres wakacyjny, ale i w ciągu roku akademickiego. Zapoczątkował on też studium Pisma Świętego.

Księża, którzy sprawowali niegdyś posługę duszpasterską:

Stanisław Mirek SJ
Józef Zając SJ
Antoni Kuśmierz SJ
Edmund Oleszczak SJ
Jan Szuba SJ
Tadeusz Jurkowski SJ
Eugeniusz Ożóg SJ
Stanisław Mrozek SJ
Stanisław Ćwierz SJ
Władysław Senko SJ
Krzysztof Antosiewicz SJ

Dziś “Maciejówka” ma status Centralnego Ośrodka Duszpasterstwa Akademickiego i jest prowadzona przez księży diecezjalnych.

Historia kościoła św. Macieja

Rycina. Kościół dawniej.

Rycina. Kościół dawniej.

Dawny kościół klasztorny Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą pod wezwaniem św. Macieja Apostoła położony jest w północnej części średniowiecznego Wrocławia, u zbiegu dzisiejszej ulicy Szewskiej i pl. Biskupa Nankiera. Wraz z klasztorem (dzisiejsza Biblioteka Ossolineum) i prowadzonym przez zakonników szpitalem zajmował on obszar ograniczony od zachodu ul. Szewską, od północy korytem Odry, od wschodu klasztorem Klarysek (obecnie Urszulanek) i od południa pl. Nankiera. Był to bardzo specyficzny rejon tworzącego się wówczas organizmu miejskiego, bowiem cały teren pomiędzy Odrą a linią obecnej ulicy Uniwersyteckiej i pl. Nankiera oraz między dzisiejszymi mostami Uniwersyteckim i Piaskowym należał w I połowie XIII wieku do piastowskiej rodziny książęcej. Stopniowo w trakcie tego stulecia był on przekazywany w kolejnych aktach darowizn zgromadzeniom zakonnym: Franciszkanów, Krzyżowców, Klarysek. W rękach książęcych pozostał tylko teren, na którym wzniesiono gotycki zamek, później zastąpiony przez kompleks budynków Uniwersytetu. Osobą ściśle związaną z dziejami fundacji wszystkich wymienionych klasztorów była księżna Anna (zm. 23.06.1265 r.), żona Henryka II Pobożnego, a córka króla czeskiego  Przemysła Otokara I.

Fundatorka ― księżna Anna Śląska

Rysunek. Księżna Anna Śląska.

Rysunek. Księżna Anna Śląska.

Księżna Anna, kontynuując działalność fundacyjną męża poległego w 1241 r. pod Legnicą i wzorując się na przykładzie praskich fundacji swojej siostry, św. Agnieszki Czeskiej, sprowadziła z Pragi nowo tam powstały zakon Szpitalików, zwany później Krzyżowcami z Czerwoną Gwiazdą. Mieli oni opiekować się założonym przez Annę na terenie książęcym szpitalem św. Elżbiety. Dokładne daty założenia szpitala i sprowadzenia zakonników nie są znane, ale szpital pod tym wezwaniem powstać mógł po kanonizacji św. Elżbiety w 1235 r., a pierwsza informacja źródłowa dotycząca szpitala i wrocławskiego mistrza krzyżowców, Merbota, pochodzi z 1248 r. Przekazany zakonnikom szpital znajdował się na obszarze dworu książęcego (kurii), na którym stała również murowana kaplica dworska św. Macieja i rezydencja władcy. Może zamieszkiwał w niej jeszcze Henryk Pobożny, a na pewno, jak wiadomo ze źródeł, mieszkała tu jako wdowa aż do swej śmierci księżna Anna. Dokumentem wystawionym 26 lutego 1253 r. przez Annę i jej czterech synów przekazano ostatecznie krzyżowcom szpital i istniejący kościół św. Macieja, a ponadto prawa patronatu nad wrocławskim kościołem parafialnym św. Elżbiety oraz szereg dóbr we Wrocławiu i poza nim. Fundacja ta, zgodnie z intencją wystawców dokumentu, była poświęcona pamięci Henryka Pobożnego. Dobrodziejem klasztoru był także wnuk księżnej Anny, książę wrocławski Henryk IV Probus. W 1318 r. klasztor wyjęty został przez papieża Jana XXII spod jurysdykcji biskupiej.

Zakon Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą

Herb Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą.

Szpital prowadzony przez zakonników nie był wyłącznie szpitalem w dzisiejszym rozumieniu tego słowa. Przez cały okres jego istnienia pensjonariuszami były przede wszystkim osoby w podeszłym wieku, ubodzy, a także dzieci. Prowadzono też kuchnię dla biednych. W bezpośredniej obsłudze szpitala pomagały krzyżowcom siostry należące do zakonu. Ówczesny szpital zajmował jeden lub dwa połączone ze sobą budynki po wschodniej stronie kościoła klasztornego. Cały średniowieczny kompleks klasztorny, uwidoczniony na planie Wrocławia Bartłomieja Weynera z 1562 r., składał się z około 15 połączonych ze sobą budynków.
Po północnej stronie kościoła tworzyły one czworobok położony nad rzeką. Tam znajdowały się najpewniej pomieszczenia jadalni, kuchni klasztornej, biblioteki, spiżarni, stajni, browaru, piekarni itp., bez których trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie klasztoru. Sypialnia (dormitorium) zakonników mieściła się w skrzydle łączącym tamten czworobok z budynkiem szpitala. W nim oprócz sali lub sal na około 80 łóżek (1568 r.) urządzona była kaplica dla chorych. W 1506 r. ukończono nowy sierociniec. Kościół widoczny na wspomnianym planie posiada już zachowaną do dziś formę, powstałą w wyniku kilku przebudów średniowiecznych. W początkach XVI wieku stało w nim 6 ołtarzy. Na wieży wisiał XV-wieczny dzwon odlany prze mistrza Konrada. Na zachód od kościoła klasztornego stał cmentarny kościół św. Agnieszki, zbudowany i rozbudowany w 3 ćwierci XIV wieku, nad którym pieczę sprawowali krzyżowcy. Drugi cmentarz rozciągał się po południowej stronie kościoła św. Macieja.
W dziejach klasztoru były okresy świetności i upadków. Poważne kryzysy spowodowane niegospodarnością, ale też wojnami husyckimi, przypadły na 1 połowę XV wieku. Po poprawie sytuacji w drugiej połowie tego stulecia, nadeszły w drugiej ćwierci XVI wieku trudne dla wrocławskich katolików czasy okresu reformacji. W 1525 r. zakonnicy utracili patronat nad przejętym prze ewangelików kościołem św. Elżbiety. W związku z tym parafie katolicką przeniesiono do kościoła klasztornego. Rok później protestancka rada miejska zarekwirowała kilkanaście sprzętów liturgicznych, wśród których znajdowały się monstrancje, krzyże i relikwiarze. Postępy reformacji spowodowały stopniową utratę części dóbr i parafii na prowincji. Poprawa sytuacji następuje za rządów mistrza Bartłomieja Mandla (1567-1582), który w 1568 r. odnowił szpital, w 1569 zbudował sklepienia nad nawą kościoła, w 1570r. odnowił jego wieżę i okna, a w 1573 r. organy. Prócz swego nagrobka w 1570 r., zlecił również w 1579 r. wykonanie do kościoła tablicy malowanej, wyobrażającej życie i męczeństwo swego patrona, św. Bartłomieja. Najznaczniejszymi, nowymi elementami wyposażenia wnętrza kościoła tego czasu były jednak manierystyczny ołtarz główny z 1595 r., poświęcony Trójcy św., NPMarii i św. Janowi Chrzcicielowi (znany tylko z siedemnastowiecznego opisu) oraz ambona z 1607 r., oba ufundowane przez mistrza Jana Heine (1590-1609).

Klasztor dawniej

Po trudnym okresie panowania protestantyzmu we Wrocławiu nadeszły nie mniej ciężki lata wyniszczającej wojny trzydziestoletniej (1618-1648), kiedy to klasztor bliski był likwidacji. Na szczęście sprawne rządy mistrzów zakonu Henryka Hartmanna (1629-1654), Jana Heinricha (1654-1663), a następnie Pawła Blachnika (1664-1673) pozwoliły na wyjście z kryzysu, poprawę sytuacji finansowej konwentu oraz stworzyły podwaliny pod świetność i autorytet klasztoru w dobie baroku. Krokiem o ogromnych dla kościoła śląskiego konsekwencjach była decyzja Hartmanna o pomocy jezuitom w osiedleniu się w protestanckim mieście. Przywiezieni 20 lutego 1683 r. w jego powozie dwaj pierwsi ojcowie od razu przystąpili do intensywnej pracy duszpasterskiej, głosząc kazania z ambony w kościele św. Macieja. Bliska współpraca tych dwóch zgromadzeń zakonnych trwała po koniec XVII stulecia, kiedy to jezuici rozpoczęli budowę własnego kolegium i kościoła na terenie otrzymanego w 1671 r. zamku cesarskiego. Prócz głoszenia kazań i rekolekcji oraz wystawiania religijnych sztuk teatralnych w kościele krzyżowców, zaznaczyli się oni również fundacjami lub współfundacjami ołtarzy. W 1668 roku wznoszą jezuici nowy ołtarz główny patrona kościoła, do którego obraz zakupiono 6 lat potem. W latach 70. całkowicie sprawiono na nowo pozostałe 5 ołtarzy.

Ubiór Krzyżowaca z Czerwoną Gwiazdą

Ubiór Krzyżowaca z Czerwoną Gwiazdą

Z kościołem i klasztorem św. Macieja związana jest postać Angelusa Silesiusa (Jana Schefflera), wybitnego poety, mistyka i teologa. 12 czerwca 1653 r. w kościele św. Macieja złożył on katolickie wyznanie wiary i przyjął przy bierzmowaniu imię Angelus. W 1661 r. przyjął święcenia kapłańskie. Jego związek z klasztorem krzyżowców był bardzo bliski – jako kapłan świecki zamieszkiwał w nim, wygłaszał kazania w ich świątyni, został pochowany w kościele św. Macieja.

U schyłku lat 60. XVII wieku rozpoczął się długi proces wznoszenia zachowanego w większości do dziś barokowego kompleksu klasztorno-szpitalnego. Budowa ta przypadła na czas rządów mistrzów zakonu: Jana Chryzostoma Nieboraka (1673-1695), Michała Józefa Fifbigera (1696-1712) i Ignacego Magneta (1712-1719). Początek dało najpewniej wzniesienie przylegającej do kościoła zakrystii i kaplicy. W 1670 r. przystąpiono do wykonywania fundamentów położonego na wschód od kościoła nowego budynku szpitalnego, z którego do dziś zachowało się jedno sklepione pomieszczenie i kamienny portal. W 1690 roku zaczęto budowę nowego dormitorium zakonników, mieszczącego się w skrzydle łączącym kościół i szpital ze wznoszonym w następnym etapie klasztorem. Projekt klasztoru zamówił mistrz Nieborak u francuskiego architekta Jana Baptysty Mathieu. W 1740 r. ukończono skrzydło z kopułą od strony Odry, gdzie mieściły się letnie apartamenty mistrza. Ostateczne zakończenie prac przy dekoracji wnętrza nastąpiło dopiero w 1715 r.

Od upadku Zakonu w Polsce do dzisiaj

Wraz ze zdobyciem Śląska przez Prusy w 1741 r. rozpoczyna się okres stopniowego upadku zakonu, spowodowanego wojnami o prowincję śląską i restrykcjami rządu pruskiego. Gwałtownie spadła liczba wrocławskich szpitalików. Ostatni mistrz Gotfryd Schulz (1805-1810) w 1807 r. urządził prezbiterium kościoła w duchu klasycyzmu, stawiając stiukowe, marmoryzowane ołtarze, główny i dwa boczne, wykonane przez Jana Piotra Echtlera. Ołtarz główny zdobiły stiukowe figury św. św. Piotra i Pawła autorstwa Józefa Mattersberga, a obrazy do wszystkich trzech wykonał Franciszek Krause. W tym samym roku na miejscu dawnego szpitala postawiono budynek nowej szkoły parafialnej (obecny budynek plebanii), ozdobiony na zachodniej elewacji owalną tablicą marmurową z herbem zakonu i datą budowy.
Dokonana prze rząd pruski w okresie wojen napoleońskich kasata klasztoru wrocławskiego ogłoszona została zakonnikom 20.11.1810 r. Rok później budynek klasztoru przekazano nowo powstałemu katolickiemu gimnazjum św. Macieja. W roku 1819 otrzymało ono w użytkowanie również kościół poklasztorny św. Maciej, zwany odtąd gimnazjalnym. Równocześnie przestał on pełnić funkcje parafialne. W 1820 r. upaństwowiono szpital św. Elżbiety i przeniesiono go na inne miejsce, a stary budynek zburzono trzy lata potem. W kościele gimnazjalnym stopniowo wymieniano i uzupełniano wyposażenie.
W setną rocznicę założenia gimnazjum św. Macieja, w 1911 r., zostały przedsięwzięte większe prace budowlane i remontowe. Odnowiono kościół, natomiast rozebrano barokowe skrzydło łączące czworobok dawnego klasztoru z budynkiem mieszczącym zakrystię i dawną kaplicę św. Krzyża. W związku z tym fasadę tego budynku oraz część elewacji południowego skrzydła klasztoru przebudowano w stylu neobarokowym. W wypadku klasztoru nawiązano do form jego północnej fasady.
Podczas oblężenia twierdzy Wrocław w 1945 r. kościół i klasztor uległy poważnym uszkodzeniom. W tym czasie krypta kościelna służyła za schron, potem również jako szpital wojskowy. Naturalnie przestało tez funkcjonować gimnazjum św. Macieja. Po wojnie jego odbudowany gmach zajęła przeniesiona ze Lwowa Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. W budynku plebanii odnowionym w 1969 r. wejście obramiono zrekonstruowanym w 1972 r. renesansowym portalem, przeniesionym z rozebranej kamienicy przy ul. Szewskiej 9. Kościół, początkowo nie użytkowany, dopiero po 1958 r. przekazany został księżom jezuitom prowadzącym parafię przy kościele Imienia Jezus. Oni też przeprowadzili odbudowę świątyni, która w 1966 r. zaczęła pełnić funkcję kościoła Duszpasterstwa Akademickiego „Maciejówka”, jakim pozostaje do dziś. Od 1995 r. parafia prowadzona jest przez księży diecezjalnych, będąc jednocześnie siedzibą Centralnego Ośrodka Duszpasterstwa Akademickiego (CODA).
Źródła:
Romuald Kaczmarek, Jacek Witkowski „Kościół św. Macieja. Przewodnik” Studio Sense Wrocław 1997